Фінансавы крызыс і нарцысізм

Набліжэньне канца 2011 года дае падставы для разважаньняў. Капіталістычны сьвет перажывае шэраг фінансавых крызысаў. Многія краіны безнадзейна завязьлі ў даўгах, у тым ліку Злучаныя Штаты Амэрыкі; валюты страчваюць вартасьць; прыватныя кампаніі разараюцца альбо знаходзяцца на мяжы банкруцтва; эўрапейская фінансавая сыстэма разбураецца на нашых вачах, і шматлікія экспэрты лічаць, што горшае яшчэ наперадзе. Палітыкі ў Эўропе і Амэрыцы не былі гатовыя да крызысу. Цяперашняя палітыка нагадвае сэрыю запозьненых дзеяньняў. Азіраючыся на першае дзесяцігодзьдзе ХХI стагодзьдзя мы можам спытаць сябе, ці не зьвязаныя гэтыя эканамічныя праблемы з маральнымі і культурнымі недахопамі?

Таталітарны эпігон

Кіраўнік Карэйскай Народна-Дэмакратычнай Рэспублікі Кім Чэн Ір памёр ад сардэчнага прыступу. Эканамічная палітыка яго рэжыму ў 1990-я гады стала прычынай ад 900 тысяч да 3,5 мільёнаў сьмярцей з-за выкліканых голадам хваробаў. Замест таго, каб дазволіць народу Паўночнай Карэі прымаць уласныя эканамічныя рашэньні, рэжым Кім Чэн Іра выкарыстаў рэсурсы краіны для распрацоўкі і стварэньня некалькіх ядзерных бомбаў, захоўваючы пры гэтым рэгулярную армію памерам больш за 1,1 мільёнаў чалавек і больш за 7 мільёнаў рэзэрвістаў.

Папярэджаньне кітайскага прафэсара

Кітайскі генэрал-маёр Чжан Жаажонг, заявіў (як паведамляецца), што Кітай павінен быць гатовы весьці Трэцюю сусьветную вайну ў выпадку, калі Іран падвергнецца нападу з боку Злучаных Штатаў. Паводле лёгікі Чжана, бясьпека Кітая зьвязаная зь бясьпекай Ірана. Чжан таксама выказаў меркаваньне, што Кітаю, магчыма, прыйдзецца весьці такую вайны па ўнутрыпалітычных прычынах; а менавіта таму, што кітайская эканоміка астывае, і тое ж будзе адбывацца з падтрымкай насельніцтвам кіруючай Камуністычнай партыі. У дрэнныя эканамічныя часы сусьветная вайна скіруе народную незадаволенасьць на зьнешняга ворага.

Сьвет на парозе зьменаў

Фінансавае становішча Эўропы пагаршаецца, што прыцягвае ўвагу эканамічных і палітычных дзеячаў ва ўсім сьвеце. Набліжаюцца зьмены. Новы сусьветны парадак, абвешчаны Джорджам Бушам [Старэйшым], больш ня дзейнічае. Эканамічны аптымізм выпарыўся. Крызыс пашыраецца. Ваенная моц ЗША пачала скарачацца, а Кітай працягвае павялічваць сваё войска і флёт. На Блізкім Усходзе Іран працягвае разьвіваць сваю праграму па стварэньні ядзернай зброі. Сусьветны эканамічны крызыс выклікаў рэвалюцыі (з-за недахопу прадуктаў харчаваньня) – падзеньне Мубарака ў Эгіпце і Кадафі ў Лівіі. Сёньня ўрад Расеі сутыкнуўся з крызысам даверу, які прымусіць Маскву прыняць рашэньне: альбо сапраўдныя рэформы, або вяртаньне да адкрытага сталінізму.

Ісьціна і фінансавы крах

Сёньняшнія вулічныя пратэсты супраць Уол-Стрыт паказваюць, што многія грамадзяне абвінавачваюць Уол-стрыт у эканамічных цяжкасьцях у краіне. Нават прэзыдэнт ЗША выказаў спачуваньне пратэстуючым. У апошнія дні пратэстоўцы змагаліся з паліцыяй на Манхэтане з крыкамі “Не! Мы ня пойдзем!” Гэтыя дзеці Амэрыкі верагодна лічаць, што традыцыйная крыніца амэрыканскага росквіту зьяўляецца прыстанішчам зла. Гэты пункт гледжаньня быў абагулены ў 2010 годзе у дакумэнтальным фільме пад назвай “Унутраная праца”. Фільм абмалёўвае “сыстэматычную карумпаванасьць Злучаных Штатаў сфэрай фінансавых паслуг...” Большасьць крытыкаў далі фільму высокую ацэнку. Але эканамічны рэдактар выданьня “Barrons” Джын Эпштэйн у сваім аглядзе ў кастрычніку 2010 года папярэдзіў чытачоў, што абурэньне дакумэнтальнага фільму было “ня верна адрасаваным”. Тыя, хто глядзелі фільм, піша Эпштэйн, “па-ранейшаму застануцца з цьмяным уяўленьнем карэнных прычын таго, што адбылося, і такім жа цьмяным разуменьнем таго, што павінна быць зроблена, каб прадухіліць яго паўтарэньне”. Людзі, якія зрабілі фільм, не былі фінансавымі экспэртамі.

Расеяй кіруе таемнае палітбюро?

Ня так даўно стала вядома, што прэм'ер-міністар Уладзімір Пуцін у наступным годзе зьбіраецца балятавацца на пасаду прэзыдэнта Расеі. У мінулым сакавіку падчас наведваньня Расеі віцэ-прэзыдэнт ЗША Джозэф Байдэн параіў Пуціну не балятавацца. У рэшце рэшт, гэта пачынае выглядаць так, як быццам Пуцін зьяўляецца дыктатарам. Па-першае, Пуцін быў прэзыдэнтам Расеі на працягу двух тэрмінаў. Па-другое, Пуцін стаў прэм'ер-міністрам у той час, як відавочны дублёр (прэзыдэнт Дзьмітры Мядзьведзеў) адкрыта прызнаў, што яго ўлада меншая, чым у Пуціна. Нядаўна Пуцін заявіў аб сваім намеры займаць пасаду прэзыдэнта яшчэ адзін тэрмін. Мы мусім запытацца, ці зьяўляецца Пуцін дыктатарам? Ці вырашае ён усё самастойна? Адказ на гэтае пытаньне нядаўна быў дадзены адным адстаўным усходнеэўрапейскім палітыкам.

Уздым Турцыі

Адносіны паміж Эўропай і Турцыяй маюць доўгую гісторыю, і гэта далёка не шчасьлівая гісторыя. Пакуль Эўропа вонкава асуджае расізм і “мову нянавісьці”, унутры Эўропы бурляць этнічныя забабоны. На самай справе некаторыя эўрапейцы ненавідзяць туркаў. Чатыры гады таму на старонцы answers.yahoo.com брытанская жанчына пацікавілася, як грэкі ставяцца да Турцыі. “Лепшы” адказ (абраны ў ходзе галасаваньня) даў грэк, які раззлавана сварыўся на жанчыну, якая асьмелілася клясыфікаваць грэцкую нянавісьць да турак як расізм. “Пазбаўце мяне ад антырасізму, – напісаў ён. – Асабіста я не хаваю сваё варожае стаўленьне да турак … Расізм ня мае нічога агульнага зь ім … Туркі ніколі не жылі ў міры з кім-небудзь занадта доўга”. Адна Грачанка пракамэнтавала абмеркаваньне наступным чынам: “Зьяўляючыся грэкамі, уся мая сям'я заўсёды мела непрыязнае стаўленьне да турак”. Хоць гэтае ж абмеркаваньне зьмяшчае заўвагі аб выдатных якасьцях турэцкага народа, аднак спадчына турэцкага панаваньня дае падставы многім грэкам, армянам і курдам ненавідзець туркаў. У той жа час некаторыя назіральнікі сказалі б, што стаўленьне эўрапейскіх дзяржаў да Турцыі не было цалкам справядлівым. У рэшце рэшт, Турцыя зьяўляецца часткай Эўропы ці не? Эўрапеец вагаецца. Ён кажа, што цэніць Турцыю, але дзейнічае інакш. Больш глыбокае значэньне ваганьняў Эўропы нельга схаваць ад турэцкага народа.

9/11 і Арабская вясна

Пасьля дзесятай гадавіны тэрактаў 11 верасьня 2001 мы бачым як Блізкі Ўсход ахоплівае дэмакратычны дух. Гэта нечаканы вынік. Прэзыдэнт Джордж Буш казаў аб нараджэньні дэмакратыі ў арабскім сьвеце, але многія разглядалі ягоныя заявы як пустую рыторыку. Калі ж у арабаў зьявіліся дэмакратычныя схільнасьці? У 2003 годзе Злучаныя Штаты скінулі Садама Хусейна і нязграбна паспрабавалі даць ірацкаму народу дэмакратычную дзяржаву. У 2011 годзе грамадзяне трох арабскіх краін ці зрынулі сваіх дыктатараў, ці працэс зьвяржэньня ідзе поўным ходам. Гэта мае асаблівыя наступствы для Расеі і Кітая, бо два з дыктатараў былі кліентамі восі Масква–Пэкін.

Разбуральная роля Расеі

У нядзелю я размаўляў з польскім журналістам Тамашам Пампоўскім, які хацеў расказаць мне пра апошнія падзеі ў Эўропе. Карціна, якую ён намаляваў, была не зусім прыемная. Расея, паводле яго слоў, садзейнічае эканамічнай і палітычнай нестабільнасьці. Роля Расеі не заўсёды зразумелая, патлумачыў ён, але “кожны раз, калі вы глядзіце трохі глыбей, вы бачыце расейцаў. Вы бачыце людзей з былога КГБ”. Па ўсёй бачнасьці, гульня ахоплівае бізнэс, у тым ліку мэдыйны, але асабліва – энэргетычны бізнэс. Расейцы робяць вялікія грошы, экспартуючы газ і нафту. Таксама падобна на тое, што яны маюць адмысловую стратэгію для барацьбы з канкурэнтамі.

Што будзе рабіць Кітай?

Зараз, калі надышоў крытычны час для глябальнай эканомікі, многія глядзяць на Кітай. Зразумець унутраную сутнасьць Кітая ня лёгка, тым больш, што гэтай краінай кіруе таямнічая камуністычная партыя, якая больш адкрыта не настойвае на камуністычных ідэях. Аднак, камуністычная партыя застаецца ва ўладзе – гэты момант часта выпускаюць з-пад увагі бізнэсоўцы, якія езьдзяць у Кітай. Як адзначае Рычард Макгрэгар у сваёй кнізе пра “Таемны сьвет камуністычных кіраўнікоў Кітая”, існуюць прыхаваныя партыйныя структуры, якія ў рэшце рэшт і вызначаюць эканамічнае жыцьцё Кітая, кітайскую зьнешнюю палітыку, нарошчваньне ваеннай моцы Кітая і, як сьледзтва, яго сусьветны ўплыў. Кітай – значны эканамічны ігрок, які адыгрывае жыцьцёва важную ролю. Пытаньне ў тым, якую ролю ён адыграе ў цяперашнім крызысе капіталізму?

Больш чым валюта

Уявіце, што вы прэм'ер-міністар дэмакратычнай дзяржавы ў Эўропе або Ціхаакіянскім рэгіёне. Што вы думаеце пра амэрыканскі даляр і яго пэрспэктывы? Незалежна ад партыйнай прыналежнасьці ці асабістых сымпатый, вы падтрымліваеце даляр. Фактычна, вы ня можаце паступіць інакш. Бясьпека вашай краіны зьвязаная з далярам, таму што вашай краіне не хапае ваеннай моцы для забесьпячэньня свайго нацыянальнага выжываньня ў буйным канфлікце (накшталт таго, які пачаўся ў 1939 годзе, і ў якім мноства краін былі ня ў стане абараніць сябе). Як малая або сярэдняя краіна, вы або не валодаеце ядзернай зброяй, або яе колькасьць занадта малая, каб выратаваць вас у сапраўдным канфлікце зь вялікай ядзернай дзяржавай (такой, як Расея). Такім чынам, даляр – гэта больш чым валюта. Унівэрсальная каштоўнасьць даляра падобная да ўзгодненага падатку, які дэмакратычны сьвет плаціць за дадатковую бясьпеку, забясьпечаную амэрыканцамі.

Фінансавыя і дэмаграфічныя рэаліі НАТО

У пятніцу міністар абароны ЗША Роберт Гейтс выступіў з прамовай аб будучыні Арганізацыі паўночнаатлянтычнай дамовы (НАТО). Па словах Гейтса, НАТО выявіла “сур'ёзныя лякуны ў магчымасьцях" і пакутуе ад “інстытуцыйных недахопаў”. Ён сказаў, што калі альянс зьбіраецца заставацца жыцьцяздольным, то павінен быць упарадкаваны. Потым ён гаварыў пра “ўзрастаючую цяжкасьць для ЗША аказваць бягучую падтрымку НАТО, калі амэрыканскія падаткаплатнікі працягваюць несьці большую частку цяжару ў Альянсе”. Гейтс зьмякчыў вострыя краі гэтага апошняга пункту, патлумачыўшы, што ён “падзяляе такія думкі ў духу салідарнасьці і сяброўства, з разуменьнем таго, што сапраўдныя сябры часам павінны размаўляць адзін з адным прама ... ”.

Скажыце даляру “бывай”

Саміт БРІК, які праводзіўся 14 красавіка ў горадзе Санья (Кітайская Народная Рэспубліка), сабраў разам лідэраў Бразыліі, Расеі, Індыі, Кітая і Паўднёвай Афрыкі. Ключ да разуменьня саміту можа быць знойдзены ў сумеснай заяве, якая спасылаецца на “неадпаведнасьці і недахопы існуючай міжнароднай валютнай і фінансавай сыстэмы...”. Без сумневу, што гэта заява аб ліквідацыі даляра ЗША ў якасьці сусьветнай рэзэрвовай валюты. Таму краіны БРІК патрабуюць “рэформы і паляпшэньня міжнароднай валютнай сыстэмы, з сыстэмай міжнароднай рэзэрвовай валюты на шырокай аснове, якая забясьпечаць стабільнасьць і ўпэўненасьць”.