Адказ Міхалу Банкоўскаму.
У адказ на крытыку Міхала Банкоўскага я прапаную наступнае прабачэньне. Так, я вінаваты ў тым, што называў Савецкі Саюз Расеяй, а Расею – Саветамі. Аж да 1991 года агульнапрынятае ўжываньне дазваляла так рабіць. Цяпер, вядома, гэта не зусім карэктна, і, калі б я быў вымушаны выкарыстоўваць толькі бездакорную і навуковую мову, я б не выкарыстаў ніякай мовы ўвогуле, бо дакладнай і навуковай мовы для гэтай тэму не існуе. Палітычныя тэмы заўсёды зьвязаныя з выкарыстаньнем агульных паняцьцяў і скарочаных выразаў, такіх як “дэмакратыя” ці “свабода”. Лічыцца, што мы ведаем, што маецца на ўвазе пад гэтымі словамі. Але агульнапрынятыя меркаваньні часта памылковыя. Давайце запытаемся. А што такое дэмакратыя? Што такое свабода? Дакладнага адказу няма, людзі наконт гэтага спрачаюцца. Можна таксама задацца пытаньнем: што такое таталітарызм? І што такое ў гэтым выпадку Расея, і як мы звычайна вызначаем краіну, уладу, урад? Ці павінны мы называць урад Расеі “Крамлём”? Але Крэмль – гэта толькі крэпасьць. Хіба мы можам разам з Уладзімірам Букоўскім сказаць, што Расея кіруецца уладай КГБ? Але як наконт расейскай арміі, Генэральнага штабу, ГРУ, МУС, чырвонай мафіі і тых усюдыісных таемных структур, якія на сёньняшні дзень утвараюць “падпольле” Камуністычнай партыі Савецкага Саюза? Тут мы знаходзім цэлы аркестар, але Букоўскі фіксуе сваю ўвагу толькі на першай скрыпцы. Перабежчык з КГБ Анатоль Галіцын распавёў нам 25 гадоў таму, якую музыку гэты аркестар зьбіраўся граць. Ён сказаў нам, хто павінен быць дырыжорам. Ён сказаў нам, што праграма дырыжора будзе камуністычнай.
Што тычыцца паходжаньня, то складовыя часткі гэтага аркестру маюць тры агульныя рысы: па-першае, усе яны гавораць на рускай мове і іх атаясамліваюць з расейскім сьцягам, па-другое, яны былі створаны ў часы Савецкага Саюза, па-трэцяе, іх зброя і бункеры знаходзяцца ў Расіі. Тым ня менш, спадар Банкоўскі адмаўляе той факт, што гэты аркестар расейскі; ён аддае перавагу тэрміну “савецкі”, хоць звычайныя чытачы будуць вагацца, каб гэта прыняць, таму што Савецкі Саюз спыніў сваё існаваньне ў 1991 годзе, і нашы моўныя цяжкасьці не палепшыцца, калі мы будзем ўжываць слова “камуністычная”, хоць гэта правільны тэрмін. Што тычыцца дыфэрэнцыяцыі, то гэта праўда, што першая скрыпка іграе вядучую ролю, ў той час як барабаншчыкі і басісты ў задніх шэрагах аркестра выконваюць музычную партытуру з новых ракет, ядзерных боегаловак і падводных чаўноў. Генштаб працягвае каардынаваць сваю дзейнасьць з “брацкімі сацыялістычнымі краінамі” і “нацыянальна-вызваленчымі рухамі”, рыхтуючыся трэніраваць кубінскую армію, накіроўваючы зброю ў Вэнэсуэлу і Кітай і распрацоўваючы плян вайны; ГРУ адсочвае зьніжэньне стратэгічнага арсэналу ЗША, прапаноўваючы зручныя мішэні; МУС сочыць за парадкам у краіне, Міністэрства замежных спраў забясьпечвае дыпляматычнае прыкрыцьцё, арганізуючы перамовы па скарачэньні ўзбраеньняў, інтэгруючы камуністычныя структуры ў заходнія структуры, і гэтак далей.
Гэты аркестар – чырвоны аркестар, камуністычнае ўтварэньне. Яго мэтай зьяўляецца сусьветнае панаваньне, а яго галоўная перашкода – Злучаныя Штаты. Але ненадоўга, таму што Амэрыка раззбройваецца. Калі хто-небудзь думае, што Амэрыка ня будзе раззбройвацца, ён глыбока памыляецца. Стратэгічнае становішча Злучаных Штатаў само па сабе ўжо прываблівае першы ядзерны ўдар. Я даведаўся аб гэтым у чэрвені мінулага года “зь першых рук” – ад аднаго зь вядучых амэрыканскіх ядзерных стратэгаў. Ён быў у роспачы і расказваў сваю гісторыю як чалавек, які жадае скінуць цяжар са сваёй душы. Канешне, цалкам відавочна, што стратэгічнае становішча Амэрыкі – не выпадковасьць. І мы не павінны дзівіцца таму, што Кангрэс Злучаных Штатаў пры дэмакратычнай большасьці ня будзе зацьвярджаць Праграму замены ядзерных боегаловак. Прэзыдэнт Абама таксама адмовіўся падтрымаць гэтую праграму, хоць міністар абароны Роберт Гейтс заявіў, што ядзерны арсэнал Амэрыкі набліжаецца да канца свайго тэрміну захоўваньня.
Калі вы разумееце прыроду камунізму і характар ваеннага блёка, які супадае з камунізмам, то вы зразумееце памеры крызысу, які набліжаецца. Растлумачыўшы ўсё гэта ў адказ на крытыку спадара Банкоўскага, я хацеў бы зрабіць наступныя заўвагі. Спадар Банкоўскі бачыць і судзіць сьвет такім, якім ён здаецца сёньня. Магчыма, замест гэтага, яму варта судзіць на падставе таго, што надыходзіць, чаго больш нельга пазьбегнуць. Калі я кажу, што Польшча прыфрантавая дзяржава, я кажу пра той дзень, калі Эўропа больш ня будзе хадзіць на мыліцах, таму што Амэрыка была мыліцамі Эўропы. Расейскія камуністы лічаць, што Эўропа будзе належаць ім, што Эўрапейскі Саюз будзе выконваць функцыю Эўрапейскага Савету. Але я прадбачу, што яны недаацанілі Эўропу, паколькі ёсьць непрадбачаныя наступствы, зьвязаныя зь іх стратэгіяй. Па-першае, крах сусьветнай эканомікі прывядзе не да той рэвалюцыі, якую прадказаў Карл Маркс. І ня толькі гэта: савецкія стратэгі пасеялі вецер, а пажнуць буру. Падман ў 1989 годзе стварае псыхалягічную пасьлядоўнасьць, і ніякая палітыка ня будзе эфэктыўнай, калі пачынаецца зрух у масавай псыхалёгіі. Я ня ведаю, што дакладна пацягне за сабой гэтае зьмяненьне. Я лічу, што будуць новыя палітычныя ідэі, народжаная трагічнымі падзеямі, якія будуць разгортвацца ў Амэрыцы, і яны будуць як інфэкцыя распаўсюджвацца на Эўропу. Я думаў пра гэта шмат гадоў, і ўбачыў розныя аспэкты, разважаючы пра лёс маёй краіны. Паспрабуйце ўявіць сабе рэзкую перамену, падчас якой самая магутная краіна ў сьвеце, мабыць, самыя багатая, самая разьвітая і самая гуманная нацыя на зямлі, была раптам скінута і разбурана. У псыхіцы чалавецтва, такая падзея абавязкова прывядзе да новага комплексу ідэй і пункту гледжаньня, якія выцясьняць усе дробныя інтарэсы, у тым ліку інтарэс асабістага выжываньня. Тое, што я прадбачу, гэта духоўны зрух, прасьвятленьне – кропка, у якой душа падвергнецца рэлігійнаму пераўтварэньню (ці нечаму падобнаму на яго).
Аднойчы адзін мудры чалавек сказаў: “Ніколі не рабіце прадказаньняў, асабліва наконт будучыні”. Таму, тое, што я сказаў вам, і тое, што я зьбіраюся распавесьці, варта ўспрымаць як ежу для роздуму. Ня трэба ўспрымаць гэта як прароцтва. У сакавіка 1987 года я чытаў аўтабіяграфію Яна Сейны, камуністычнага перабежчыка высокага ўзроўню, у якой ён піша аб пляне Масквы арганізаваць фальшывы распад Варшаўскага дагавора. Я адразу зразумеў, што гэта тая ж доўгатэрміновая стратэгія, разгледжаная Галіцыным у “Новых казках для дарослых”. Некалькі здагадак пранесьліся ў маёй галаве. Так атрымалася, што раней я прачытаў кнігу Галіцына і адхіліў яе як прыклад стратэгічнай фантастыкі. Раптам я зразумеў, што Галіцын і Сейна апісвалі той жа аб'ект, а, значыць, аб'ект быў рэальным; больш за тое, я зразумеў, што амэрыканскія палітыкі былі недасьведчанымі. Фактычна, за адным або двума выключэньнямі вывучэньне Савецкага Саюза і савецкай стратэгіі было суцэльным фарсам. Сумневаў не магло быць: набліжаецца распад Савецкага Саюза, экспэрты і навукоўцы зловяцца на гэтую вуду, а Злучаныя Штаты пасьля гэтага ліквідуюць тысячы адзінак ядзернай зброі са свайго арсэналу і паслабяць сваю ахову.
У жніўні 1987 года я пачаў курс чытаньня і канспэктаваньня, які доўжыўся чатыры гады і прывёў да стварэньня кнігі, якую я пазьней апублікаваная пад назвай “Вытокі Чацьвертай сусьветнай вайны”. Кніга мае шмат недахопаў, але яна павінна ўспрымацца як кніга ўраўненьняў і фармулёвак, спроба спрагназаваць будучыню на падставе абмежаванай інфармацыі і разуменьня, якім я валодаў у той час. Карысьць ад гэтага практыкаваньня можна знайсьці ў строгім пазбаўленьні ад імкненьня выдаць жаданае за сапраўднае. Праз гэтыя дзеяньні я пераканаўся, што было б непрыстойна прапаноўваць вырашэньне выкладзенай праблемы. Абавязковы хэпі-энд быў бы несумленным. Сумная амэрыканская звычка ўяўляць, што кожная праблема мае рашэньне, і тое, што аўтары ніколі не ўзьнімаюць праблему, не забясьпечыўшы яе рашэньнем, гэта проста яшчэ адзін доказ таго, што ў наш час занятак чытаньнем і напісаньнем стаў сапраўды здрабнелай справай. Перада мной адкрылася адна ісьціна: рашэньне будзе знойдзена ў агоніі, пры пастаянным сутыкненьні са сьмерцю, у рацэ сьлёз і моры крыві. Калі вы лічыце, што гэта няправільна, вы заўсёды можаце пачытаць Фрэнсіса Фукуяму. У яго кнізе “Канец гісторыі і апошні чалавек” мы знаходзім зьняважлівае відовішча. Калі сказаць коратка, мы атрымалі ўсё, што хацелі, хаця мы гэтага і не заслужылі. Фукуяма лічыць, што лібэральная дэмакратыя – гэта найвышэйшая кропка разьвіцьця. Гісторыя скончылася, і надышоў пастаянны мір. Затым ён няскладна адмаўляе сьцьверджаньне Ніцшэ, што ўся гэтая ідэя злавесная, калі не гнілая.
Тое, што я пішу, гэта папярэджаньне ўсім тым, хто думае, што цяперашняе вызваленьне зьяўляецца канчатковым. Геракліт казаў, што вы ня можаце ўвайсьці ў адну раку двойчы. З дня ў дзень кожная рэч – ужо не такая, якой яна была. Амэрыка больш не зьяўляецца тым, чым яна была раней. Савецкі Саюз больш не Савецкі Саюз. Польшча больш ня Польшча. Ці разумееце вы, што гэта значыць? Не існуе ніякай канчатковай палітычнай формы. І няма ніякай канчатковай перамогі, і ніякага канчатковага паражэньня. Які народ, калі не польскі, лепш, чым усе астатнія, гатовы прыняць гэтую праўду? І якая эўрапейская нацыя афіцыйна апублікавала “Новыя казкі для дарослых” Галіцына як падручнік для контрразьведкі? Не расчароўвайцеся ў вашай краіне, спадар Банкоўскі. Штосьці фармуецца ў Польшчы, на Украіне, у Грузіі, у краінах Балтыі. Паразы не адносяцца да справы. Не пагарджайце сьціплымі пачынаньнямі. Ці ведаеце вы гэта? Прэзыдэнт Украіны не паедзе ў Маскву. А расейскія танкі павярнулі назад пасьля ўварваньня ў Грузію. Маленькі цуд – гэта ўсё роўна цуд. Ну што ж вы так, малаверы!
Мы не павінны ва ўсім гэтым зацыклівацца на словах. Папярэдне я ўзгадваў слова “дэмакратыя”. Гэта неразумнае слова, якое вырасла зь няправільных уяўленьняў. Няўжо мы нічому не навучыліся ад камуністаў? Грамадзкая думка няўстойлівая і ўвесь час зьмяняецца. Куды больш важна заваяваць павагу некалькіх разумных людзей, чым аплядысмэнты неразважлівай большасьці. Баюся, што мы прайграем вайну з-за нашага ўласнага эгалітарызму. Ці зразумелі мы гэта? Ад пачатку і да канца антыкамуністы дазволілі камуністам вынайсьці і вызначыць вялікую частку слоў, якія выкарыстоўваліся падчас Халоднай вайны. Калі камуністы адкрыта парвалі з гэтымі словамі, людзі сталі казаць пра “канец Халоднай вайны”. Антыкамуністы зразумелі гэта як перамогу. У сапраўднасьці антыкамуністы былі сэмантычна выключаны з гульні. Бяздумнае мноства настолькі прывязана да слоў, што адмова ад выкарыстаньня слова эфэктыўна нэўтралізуе або ліквідуе тых, хто выступае супраць яго. Я называю гэты мэтад “сэмантычнай ліквідацыяй” апазыцыі. Невыпадкова напрыканцы свайго жыцьця Сталін зацікавіўся сэмантыкай.
Клаўзевіц аднойчы напісаў, што на вайне самае простае дзеяньне вельмі цяжка ажыцьцявіць. У цяперашняй вайне нашы пэрспэктывы абяцаюць ня вельмі шмат. Нашы набыткі былі страчаны, нашы героі загінулі, нашы салдаты дэмаралізаваныя. Але нашы паразы не зьяўляюцца пастаяннымі. Больш таго, нашы паразы вядуць да перамогі, да зьмены ў сьвядомасьці людзей, да выратаваньня. Надыдзе іншы паварот, наступіць яшчэ адзін сьвітанак. Нашы ворагі зьвязаныя непрыдатнай, састарэлай ідэяй. Яны лічаць, што іх мэта – гэта канчатковая мэта.
Мы – не такія павярхоўныя.
3 сьнежня 2009
Copyright © 2009 J.R. Nyquist
Semantic Liquidation of the Opposition
No comments:
Post a Comment